Z KART HISTORII…
(oprac. na podstawie : Kamil K. Bogusz “Historia Wodociągów Chrznowskich, 2020 r.)
Miejski wodociąg w Chrzanowie stał się faktem 31 marca 1935 roku, kiedy to uroczyście podpisano akt erekcyjny. Zanim jednak do tego doszło potrzeba było 50 lat starań wielu osób i pokonania wielu przeszkód. Tę niełatwą, ale ciekawą drogę, a także późniejszą historię spółki – aż do czasów współczesnych opisuje „Historia Wodociągów Chrzanowskich” autorstwa Kamila Bogusza, która ukazała się w jubileuszowym, 85 – tym roku istnienia chrzanowskiego przedsiębiorstwa. W tym tekście chcielibyśmy przybliżyć najważniejsze fakty z historii Wodociągów Chrzanowskich, która naturalnie wpisuje się w dzieje całej ziemi chrzanowskiej jako niezwykły rozdział historii regionu.
O początkach Chrzanowa i jak niegdyś radzono sobie z dostępem do wody
Chrzanów jako jedno z nielicznych średniowiecznych, założonych na prawie magdeburskim miast, nie posiada zachowanego aktu lokacyjnego, co znacznie utrudnia odpowiedź na pytanie jak miasto wyglądało na samym początku i kiedy dokładnie datowane są jego początki.
W okresie średniowiecza i nowożytności liczba mieszkańców sukcesywnie rosła, a co za tym idzie również i zapotrzebowanie w wodę (do początku XVI w. miasto Chrzanów liczyło 444 osoby, natomiast w latach 1530-1600 posiadało 1 065 mieszkańców, a w okresie 1600-1655 już 1 251 mieszkańców). Dostęp do wody pitnej – zarówno z punktu widzenia sanitarnego jak i spożywczo-przemysłowego – był więc niezwykle istotny. Wiązało się to również ściśle z charakterem gospodarczym Chrzanowa: górnictwem i hutnictwem.
Wczesne wzmianki w dokumentach – począwszy od 1431 r. – potwierdzają istnienie w mieście łaźni miejskiej. Łaźnia chrzanowska znajdowała się na tyłach Rynku, po południowej stronie miasta. Wybór tego miejsca zdaje się być nieprzypadkowy, z racji optymalnego wykorzystania ukształtowania terenu – opada on naturalnie w kierunku rzeki Chechło. W roku 1608 odnotowano, iż w miejscu, w którym miała funkcjonować łaźnia znajdował się ogród tzw. łaziebny. Jako ciekawostkę warto przytoczyć też fakt, że jednym z trzech pierwszych budynków żydowskich w Chrzanowie była mykwa, czyli łaźnia żydowska. Wzniesiony pierwotnie jako budynek drewniany, powstał pomiędzy 1781 r. a 1787 r.
W XVI w. koszt budowy studni prywatnej na terenie własnej parceli wynosił 4 zł i w stosunku do kosztów budowy całego domu – 100 zł, był niewielki. Jednak za 5 zł można było wówczas kupić konia. Mimo, że koszty wykonania studni były dość wysokie, każdy z mieszkańców dążył, by mieć dostęp do wody pitnej. Niektórzy mieszczanie chrzanowscy przy sprzedaży danej parceli, zastrzegali sobie prawo poboru wody z danej studni “na wieczność”.
W XVIII w., kiedy to sporządzono inwentarz zabudowań dworskich odnotowano wzmianki o dwóch studniach – pierwszej na terenie późniejszych zabudowań i drugiej na terenie folwarku, za browarem folwarcznym. Obie studnie posiadały koryto do pojenia koni i bydła. Ze względów bezpieczeństwa studnie stały w odległości od zabudowań, na głębokość kilkudziesięciu metrów. Stosowano ocembrowanie główne drewniane, a samą wodę czerpano za pomocą kołowrotu lub żurawia.
Centrum społeczno-gospodarczo-kulturalnym średniowiecznego i nowożytnego miasta był rynek. To właśnie tam stała studnia miejska, której dokładną datę powstania trudno ustalić. Wiadomo, że wymieniana była w XIX w., np. pod datą 1845 r. Naturalnie stała się również miejscem spotkań, głównie sprzedających i kupujących w dni handlowe, w późniejszym okresie stały obok niej dorożki w oczekiwaniu na klientów. W okresie międzywojennym, zwana była „wielką” i uznawana przez mieszkańców za niezwykle wierną, ponieważ nie wysychała, mimo upalnych dni.
W XIX/XX w. bardzo popularne były tzw. „wspólne studnie”, które były wykonywane na koszt kilku właścicieli, najczęściej sąsiadów i musiały zaspokoić potrzeby kilku lub kilkudziesięciu rodzin. Jednak woda w nich miała być na ogół twarda, z silnym wapiennym osadem, czasem brudna, a czasem wcale jej nie było.
Kwestia odprowadzania wszelkich nieczystość z posesji, w okresie XIV-XVIII w. pozostawała w gestii właścicieli danej nieruchomości.
XIX wiek i pierwsze starania o budowę wodociągu
Przełom nastąpił dopiero w okresie zaborów w XIX w., kiedy to dzięki nowemu i świeżemu podejściu niektórych osób, podejmowano próby rozpoczęcia jakichkolwiek działań na rzecz wykonania „miejskiego” wodociągu i problemu asenizacji miasta. Udało się je sfinalizować dopiero w XX w.
Ważny okazał się rok 1866, kiedy to na podstawie uchwały Sejmu Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim zarząd nad miastem objęła ponownie Rada Miasta wraz ze Zwierzchnością Gminną. W zakresie jej kompetencji znajdowało się m.in. przeciwdziałanie epidemiom na terenie gminy, a dla realizacji tego zadania niezbędne było wykonanie pełnosprawnego systemu wodno-kanalizacyjnego. Na zgromadzeniu Rady notariusz Apolinary Horwath zawnioskował, by pod obrady wprowadzić punkt pilnej budowy wodociągów i kanalizacji w mieście. Początkowo rozmawiano na temat wykorzystania do zasilenia wodociągów nadmiaru wody z kopalni „Matylda” w Kątach (po 14 latach pracy zakładu górniczego, w 1866 r. podczas pogłębiania jego wyrobisk, nastąpił potężny wypływ wody, w wyniku którego kopalnia została unieruchomiona). Prawdopodobnie z racji kosztownego charakteru przedsięwzięcia zarzucono ten pomysł. Zlecono jednak specjalistyczne badania terenów wokół miasta, w celu znalezienia właściwej dla wodociągu lokalizacji.
XX wiek i początki wodociągu i kanalizacji
Dopiero początki XX wieku przyniosły realny postęp działań w kierunku budowy wodociągu z prawdziwego zdarzenia. Prowadzone na północ od Chrzanowa, w kierunku Szczakowej, prace badawcze wskazały, że jest tam ilość wody, która wystarczyłaby dla kilku miast większości Chrzanowa. Odwierty potwierdziły, że studnia jest wysoce wodonośna i wystarczyło przeanalizować jakość. Zwierzchność poleciła wskazać optymalną lokalizację dla stosownych budynków z zaznaczenie, że muszą się one znaleźć na terenie Balina. Koszty inwestycji skalkulowano wstępnie na kwotę 100 tys. zł i były to szacunki dość oszczędne.
Kalendarium najważniejszych wydarzeń przed wybuchem I wojny światowej:
9 listopada 1904 r. – Rada miasta upoważniła dr Kepplera do przeprowadzenia niezbędnych prac, mających na celu szybką realizację przedsięwzięcia budowy wodociągów.
6 kwietnia 1905 r. – burmistrz Keppler przedstawił rajcom kosztorys oraz plan wykonany przez doświadczonego w tej materii, m.in. w budowaniu wodociągów krakowskich, inż. Romana Kajetana Ingardena. Z powodu wysokich kosztów inwestycję odroczono, a temat budowy wodociągu powrócił dopiero w 1907 r.
1908 r. – ówczesny student Politechniki Lwowskiej, Władysław Sikorski (późniejszy Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i Premier Rządu RP na Uchodźctwie), w ramach pracy dyplomowej napisał dysertację „Obliczenie wodociągu dla miasta Chrzanowa”. Choć była to praca czysto teoretyczna i nie uwzględniała kosztorysów przedsięwzięcia, pokazywała, że Chrzanów ma wszelkie warunki by aspirować do rangi nowoczesnego miasta i prawdopodobnie spowodowała wzrost zainteresowania budową wodociągu wśród chrzanowskich rajców.
24 marca 1909 r. – podczas posiedzenia Rady w Chrzanowie postanowiono wykonać kanał w ciągu ul. Mickiewicza. Tymczasowo rozwiązywało to problem odprowadzania nieczystości dla najważniejszych instytucji w mieście: magistratu i szkoły. Wodę naturalnie odprowadzano kanałami ukształtowanie. Były to jednak doraźne próby zapoczątkowania kanalizacji w mieście.
14 września 1910 r. – postanowiono wystąpić do C.K. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (K.K. Ministerium des Innern) o udzielenie subwencji państwowej na realizację wodociągów. Do wniosku dołączono wcześniej przygotowane plany i kosztorysy. Dokumentacja ta nie przyniosła jednak oczekiwanego efektu i po raz kolejny całe przedsięwzięcie ustąpiło miejsca innym problemom gminy.
4 grudnia 1912 r. – spośród radnych wybrano ośmioosobową komisję, która miała się ponownie zająć wstępnymi pracami przy budowie kanalizacji. Gmina miała zaciągnąć również pożyczkę na kwotę 150 tys. koron (ok. 75 tys. zł), aby pokryć wszelkie niezbędne koszty. Kolejny raz inwestycje poniosła fiasko, ponieważ uaktualnione kosztorysy, przedstawione w 1913/14 r. opiewały na prawie milion koron.
30 kwietnia 1914 r. – zmieniono skład Komisji Wodociągowej. Szczęśliwie dla inwestycji, w jej skład wszedł prawnik dr Samuel Cyfer, który był wielkim orędownikiem powstania instalacji wodociągowych w mieście.
Niestety wybuch Wielkiej Wojny przerwał wszelkie prace nad budową wodociągu w Chrzanowie.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zmodernizowano i podjęto decyzje o odtopieniu kopalni „Matylda” uznawanej za najbardziej „zawodniony” zakład górniczy na świecie. Wtedy też – w 1921 r. – temat wodociągów mógł powrócić pod obrady Rady Miejskiej. 26 stycznia 1921 r. dr Samuel Cyfer przypomniał, iż kwestia kanalizacji w mieście jest rozpatrywana od okresu przedwojennego i zdaje się nie mieć końca. Dlatego też zaapelował o bezzwłoczne podjęcie rozmów z kopalnią „Matyldą”. Rada Miejska przychyliła się do wniosków.
Tych planów również nie zrealizowano. Niedługo później nastąpił „Black Tuesday” i okres tzw. Wielkiego Kryzysu, który odbijając się szerokim echem, dotarł także do Chrzanowa. Kopalnia „Matylda” została odtopiona w 1926/27 r., by dn. 8 sierpnia 1930 r. zostać po raz kolejny zatopioną.
Sprawa mogłaby wydawać się znów znacząco odsunięta w czasie, ale 16 marca 1928 r. weszły w życie dwa rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: o zaopatrywaniu ludności w wodę oraz o usuwaniu nieczystości i wód opadowych. Pierwsze z nich nakładało na gminy bezpośredni obowiązek zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną. Gminy miały czuwać nad prywatnymi, jak i publicznymi urządzeniami do poboru i rozprowadzania wody, a w razie ich braku zostały zobligowane do budowy i konserwacji odpowiednich instalacji. W gminach takich jak Chrzanów (poniżej 25 tys. mieszkańców), zatwierdzenia projektów i sprawdzanie urządzeń wodociągowych należało do wojewódzkich władz administracyjnych.
27 czerwca 1931 r. do wojewody krakowskiego udała się delegacja z Chrzanowa, w celu uzyskania pożyczki na budowę wodociągów. Wojewoda zadeklarował poparcie tej inicjatywy. W międzyczasie rozpoczęły się prace nad miejscowymi przepisami wodociągowo-kanalizacyjnymi pod przewodnictwem dra Cyfera. Zarząd Gminny w Chrzanowie przyjął je na sesji 28 kwietnia 1933 r. Następnie dokument został przekazany do Rady Powiatowej, która przyjęła go 7 czerwca 1933 r. Przepisy opublikowano w Krakowskim Dzienniku Wojewódzkim jako 124 Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 31 lipca 1933 r., a weszły w życie dwa miesiące później.
Według zapisów, właściciele nieruchomości położonych wzdłuż ulic i placów objętych budową wodociągu miejskiego mieli obowiązek podłączenia się do instalacji. Dotyczyło to budynków mieszkalnych, gospodarczych, budynków dla zwierząt hodowlanych, jak i tych przeznaczonych na działalność gospodarczą z zakresu przetwórstwa produktów spożywczych. W razie rozbudowy lub przebudowy danego budynku przed oddaniem go do użytku należało nowe części również podłączyć do całej sieci. Osoby, które nie zastosowałyby się do powyższych przepisów, miały być „ukarane” przymusowym wykonaniem podłączenia.
Był to niezwykle istotny dokument dla ówczesnego miasta, a jak pokazuje historia wyjątkowy dla jego dziejów. Regulamin ten sprawiał, że Chrzanów podnosił swoją rangę w województwie krakowskim i był powodem dumy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych II Rzeczypospolitej. Określał dokładnie wszelkie specyfikacje, obliczenia, wymiary a także stawki obowiązujące w Chrzanowie.
Pięć etapów budowy chrzanowskiego wodociągu
Budowę wodociągu w Chrzanowie można podzielić na sześć etapów realizowanych kolejno w latach: 1933-35 (I etap); 1935-36 (II etap), 1936-39 (III etap); 1937-38 (IV etap), 1938-39 (V etap) oraz 1939-40 (VI etap).
Do realizacji projektu potrzeba było ok. 700 tys. zł, czyli ponad dwa razy więcej niż wynosił kapitał miasta. Dlatego też 20 czerwca 1933 r. Zwierzchność Gminna postanowiła zaciągnąć prawie milion złotych kredytu na budowę wodociągów. W tym momencie można było rozpocząć prace. Postanowiono nadać podniosły charakter całemu przedsięwzięciu, ponieważ prawdziwie urzeczywistniało ono wizję nowoczesnego miasta, do którego rangi pretendował Chrzanów.
31 sierpnia 1933 r., oficjalnie, w dokumentach protokołów Rady Miejskiej, użyto sformułowania „Przedsiębiorstwo Wodociągowe w mieście Chrzanowie”. Postanowiono, że pod względem technicznym, ten zakład będzie się składał z trzech części: ujęcia wody (studni artezyjskiej) z halą pomp, zbiornika wodnego oraz głównego rurociągu tłocznego. Administracja należała do Zarządu Miejskiego w Chrzanowie z siedzibą w budynku magistratu przy ul. Mickiewicza 6. Projekt wszystkich części wodociągu dla Chrzanowa został zamówiony przez Zarząd Miejski i wykonany w 1933 r. przez autoryzowanego inż. Włodzimierza Dołegę-Dziakiewicza z Warszawy.
Realizacja inwestycji została podzielona na pięć faz, realizowanych oddzielnie przez innego przedsiębiorcę, wyłonionego w drodze przetargu. Pierwsza faza, obejmowała utworzenie podstawowej infrastruktury, w tym wybudowanie dróg dojazdowych oraz zbiornika wody. Powstały wówczas trzy drogi dojazdowe. Fazą drugą była budowa zbiornika wody, który miał za zadanie magazynować niezużytą, a wydobytą wodę do czasu maksymalnej konsumpcji, w razie niewystarczającej wydajności pomp. Ten wzniesiono poza miastem, na tzw. Łączkowej Górze przy ul. Balińskiej. Zbiornik został wzniesiony na fundamencie pierścieniowym jako konstrukcja żelaznobetonowa (ściany zewnętrzne) w kształcie walca pionowego o wysokości 5 m i średnicy zewnętrznej 12,30 m, a wewnętrznej 11,90 m3. Charakterystyczną rzeczą był napis w licu betonowym ściany frontowej komory zasuw, który brzmiał „Wodociągi Miasta Chrzanowa”.
Kolejną, trzecią fazą, która prowadzona była równolegle do budowy zbiornika, był odwiert studni artezyjskiej, który miał za zadanie dostarczać wody głębinowe zasilające wodociągi. Woda pozyskiwana w tym miejscu była „smaczna”, wolna od zanieczyszczeń bakteriologicznych, jej temperatura wahała się między 9° C a 10° C oraz spełniała wszystkie normy określone w ustawie.
Czwartą fazą (jesień 1934 r.) była budowa nowoczesnej stacji pomp. Podzielono ją na dwie części: wzniesienie budynku oraz jej wyposażenie. Niestety nie zachował się projekt tego budynku, ale istnieją przynajmniej dwie fotografie lotnicze wykonane przez Luftwaffe zimą 1944 r. oraz przez pilotów alianckich z początku 1945 r., na których widać ten obiekt. Pompy zostały zamówione w Stoczni Gdańskiej za kwotę 14 362 zł, w którą to cenę wliczony był montaż całej instalacji przez fachowców z Gdańska.
Mimo, że budowa sieci kanalizacyjnej była formalnie dopiero piątym etapem, to trwała ona równocześnie z poprzednimi – już od dn. 1 września 1933 r. Rozpoczęto ją od wykonania głównego rurociągu tłocznego o średnicy ø 200 mm i długości 1 350 m, który łączył halę pomp ze zbiornikiem wodnym. Jego przebieg wyznaczono granicami poszczególnych parcel oraz ulicami: ul. Zieloną, ul. Krakowską, północną stroną Rynku, ul. Sienkiewicza (przez Mały Rynek) i ul. Balińską. Tą samą trasą została poprowadzona główna nić wodociągowa, która docelowo dystrybuowała wodę na poszczególne ulice miasta.
W trakcie prac położono w Chrzanowie ponad 10 km nowego rurociągu, który wyposażony został w 58 zasuw. W mieście zainstalowano, przy tej sposobności, 21 hydrantów dla straży pożarnej. Była to armatura o ø 80 mm, dzięki które podwyższyło się bezpieczeństwo przeciwpożarowe w mieście. Dzięki tej inwestycji Chrzanów zyskał kanały w ok. 1/3 ulic ówczesnego miasta oraz podstawową infrastrukturę wodociągową.
Zgoda na użytkowanie wodociągu została wydana przez starostę 26 lutego 1935 r. na czas nieograniczony, z pewnymi zastrzeżeniami, a oficjalne otwarcie miejskiego wodociągu nastąpiło w niedzielę, dn. 31 marca 1935 r. w nowo wybudowanej hali pomp. Podniosłe uroczystości rozpoczęły się wmurowaniem aktu erekcyjnego Chrzanowskich Wodociągów. Tym samym Chrzanów, stał się jednym z ponad 100 miast w II Rzeczpospolitej, które posiadało system wodociągowo-kanalizacyjny.
Chrzanów ma już wodociąg. Co dalej?
Władze Chrzanowa planowały, by do 1945 r. powstało kolejnych 7 km nowych rurociągów, miejska łaźnia oraz miejska oczyszczalnia ścieków. Bezzwłocznie przystąpiono też do prac związanych z podłączeniem do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej głównych części Chrzanowa, a co za tym idzie podniesienia bezpieczeństwa sanitarnego w mieście. Prace dawały również wielu mieszkańcom szansę na znalezienie dorywczego zatrudnienia.
Każda z instytucji działająca w okresie międzywojennym w Chrzanowie, która chciała skorzystać z miejskiej instalacji wodociągowo-kanalizacyjnej, musiała w stosownym czasie przekazać informację do magistratu oraz uiścić odpowiednią opłatę adiacencką. Ponadto każdy właściciel nieruchomości, przy której był położony rurociąg, miał obowiązek podpięcia się do sieci, chyba, że zaistniały inne, szczególne okoliczności.
Jeszcze na początku 1936 r. prowadzono ostanie prace wykończeniowe, które składały się z: wykonania 10 studzienek rewizyjnych, 26 studzienek ściekowych, 58 metrów bieżących kolektora o średnicy ø 100 mm. Zakończenie inwestycji nastąpiło 17 stycznia 1936 r. W II etapie (czyli na przełomie 1935/36 r.) powstawania chrzanowskiego systemu wodociągowo-kanalizacyjnego firma inż. Krausego wykonała 1 304,2 m podłączeń, 121 m kolektora o średnicy ø 1000 mm, 20 studzienek rewizyjnych i 5 studzienek ściekowych.
Prace nad trzecim etapem zostały rozpoczęte w 1937 r., kiedy to podjęto decyzję o zaciągnięciu kolejnych pożyczek, by poprawić sytuację sanitarną w mieście. Dzięki temu, że był jednocześnie Posłem na Sejm burmistrz Tadeusz Gdula zdołał wyjednać kolejną zgodę Funduszu Pracy w Warszawie na dalsze subwencje.
Najpilniejszym zadaniem było podpięcie do infrastruktury południowo-wschodniej części miasta, czyli dzielnicy Chrzanów-Kościelec. Szczególnie istotną kwestią było wykonanie wodociągu w otwartym przed pięciu laty Szpitalu Miejskim im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Chrzanowie. Do kompletnego wybudowania sieci wodociągowej do Szpitala Miejskiego wraz z „przejściem” tego rurociągu nad potokiem Chechło zobowiązała się rodzinna firma wyłoniona na podstawie przetargu nieograniczonego – zakład instalacji wodociągów i centralnego ogrzewania Jana Kawali. Prace rozpoczęły się 25 listopada 1937 r.
Odwiert drugiej studni artezyjskiej (o głębokości 187 m.) wykonała ponownie firma M. Łempickiego z Sosnowca S.A. Druga hala pomp została wybudowana po wschodniej stronie pierwszej, a do jej uruchomienia przykładano wielką wagę. Została tam zamontowana nowoczesna, dostarczona przez Stocznię Gdańską pompa, która w porównaniu do pierwszej miała nieco większą wydajność (1 455 l/min.).
Również w roku 1937 Zwierzchność Gminna podjęła decyzję o wybudowaniu drugiej komory zbiornika, której nie udało się wykonać podczas prac w latach 1933-35. Prace rozpoczęły się na poprzednim miejscu przy istniejącym zbiorniku na tzw. Łączkowej Górze, przy ul. Balińskiej. Zbiornik zachował się do czasów współczesnych i posiada dwie komory o pojemności ok. 412 m3 wody każda oraz posiada komorę zasuw wraz ze schodami.
W 1938 r. nadszedł czas, by podłączyć do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej m.in. część po południowej stronie miasta, za torami kolejowymi. Zaplanowano przebicie wodociągu pod torami kolejowymi na linii Bogumin-Karków, jak i linii Piła-Jaworzno. W wyniku tych prac założono rurociąg o łącznej długości 1 323 m, 14 zasuw i 5 hydrantów. Druga część, przewidziana do inwestycji w 1939 r. wymagała odpowiednich przygotowań. Dlatego Zwierzchność Gminna przystąpiła do uzyskania właściwych pozwoleń na skomplikowaną inwestycję budowy wodociągów pod torami kolejowymi. Wszelkie prace zostały odebrane przez komisje kolaudacyjne protokołem z dn. 23 czerwca 1939 r.
Łaźnia Miejska w Chrzanowie (1938-39), która…nigdy nie powstała
W sierpniu 1937 r. starosta Chrzanowski wysunął propozycję budowy kąpieliska w mieście, które podniesie poziom zdrowotności mieszkańców. Determinacja burmistrza Gduli, któremu zależało na łaźni była na tyle duża, że dążył do powstania budynku – chociażby w surowym stanie – jeszcze w roku budżetowym 1938/39.
W myśl przepisów Łaźnia Miejska w Chrzanowie, prócz swej pierwotnej funkcji, miała być również kąpieliskiem odkażającym obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. Dlatego zdecydowano się zmienić pierwszy projekt łaźni, a według nowego projektu, budynek łaźni usytuowany na linii zachód-wschód, miał posiadać modernistyczną, a jednocześnie klasycyzującą, monumentalną i symetryczną bryłę. Budowa miała rozpocząć się 2 lipca 1939 r., a trwać miała tylko 21 dni.
Niestety w procedurach administracyjnych w Krakowie przeciągały się zarówno kwestie akceptacji kosztorysów łaźni miejskiej i ośrodka zdrowia, jak i decyzje co do kategorii, do której miał zostać przyporządkowany Ośrodek Zdrowia w Chrzanowie. 28 lipca 1939 r. wpłynęło pismo z Wydziału Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego, które nie pozostawiało żadnych złudzeń. Okazało się, że subwencja, mimo ustnych zapewnień, nie została jeszcze formalnie przyznana przez Ministerstwo Opieki Społecznej, a tegoroczny budżet przeznaczony na ten cel już został rozdysponowany głównie na ośrodki zdrowia. Ostatecznie łaźni w Chrzanowie nigdy nie zrealizowano, gdyż wszelkie przygotowania zniweczył wybuch II Wojny Światowej.
II wojna światowa
Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Chrzanowie chciano kontynuować rozbudowę infrastruktury. W 1939 r. Jan Kawala przygotował kosztorys rozbudowy istniejącej sieci wodociągowej, która miała być zrealizowana w latach 1939-1940. Choć stan finansowy Chrzanowa nie był najlepszy i trzeba było spłacać już zaciągnięte na budowę wodociągu pożyczki, włodarze mieli świadomość odpowiedzialności za odpowiednie zabezpieczenie mieszkańców pod względem sanitarnym i przeciwepidemicznym. Do tego inwestycja zaczęła przynosić już zyski finansowe, a coraz więcej mieszkańców chciało, by rurociąg przechodził przy ich ulicy.
Rok 1939 był okresem wzmożonych przygotowań w Polsce do obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, w której odpowiednie zabezpieczenie w bieżącą wodę, poprzez wykorzystanie szerokiej sieci wodociągowej i wybudowanie łaźni wraz ze schronami były w mniemaniu rządzących głównym i najlepszym rozwiązaniem ochrony ludności cywilnej. Tym bardziej, że Chrzanów był wiodącym miastem w regionie, zarówno pod względem gospodarczym, jak i społecznym, które musiało się przygotować na działania wojenne, jak i hospitalizację dużej ilości ludzi. Mając to na uwadze włodarze Chrzanowa ponownie zwrócili się do Funduszu Pracy o udzielenie pożyczki.
Wojska niemieckie weszły do Chrzanowa w poniedziałek 4 września 1939 r. Okupant przejął całą dokumentację dotyczącą wodociągów chrzanowskich. Zmieniono (zniemczono) również ich nazwę, gdyż oficjalną nazwą wodociągów używaną na wszelkich pismach i pieczęciach był „Wasserwerk der Stadt Krenau”. Na przełomie 1939/40 r. wprowadzono także własny system księgowości dla wodociągów, stosowany w III Rzeszy. Dokładnie sprawdzono również wszelkie kredyty zaciągnięte na poczet budowy i modernizacji sieci wodociągowej. Władze niemieckie sporządziły specjalny wykaz, który ukazywał, że Zwierzchność Gminna zaciągnęła w sumie 22 pożyczki na łączną kwotę 495 344,72 RM (kwotę przeliczono na reichsmarki).
Niemiecki zarząd nad miastem musiał zmierzyć się także z koniecznością zbilansowania kosztów utrzymania wodociągów, gdyż liczba mieszkańców Chrzanowa była obliczona na ok 23 tys. osób. Dwie pompy, zainstalowane w rozbudowanej hali pomp, miały wydajność po 90 m3 wody każda, co dawało 180 m3 wody na godzinę. Natomiast ich średnia wydajność wynosiła 1 276 m3 wody na dobę, co w okresie od 1 kwietnia 1940 r. do dn. 31 marca 1941 r., dawało ok. 55 l na dzień, na jednego mieszkańca – w sumie 466 077 m3 wody w ciągu roku. Takie zużycie było zgodne z wynikami Niemieckiego Stowarzyszenia Przedsiębiorców Wodnych, gdyż miasta do 50 tys. mieszkańców zużywają dziennie od 50 l do 100 l na osobę. Jednak zaznaczono, by osiągnąć wynik dziennego dostarczenia 100 l na osobę, pompy musiałyby mieć wydajność przynajmniej 2 300 m3, czyli dwa razy większą.
Początkiem roku 1941, dn. 30 stycznia, urzędnik niemiecki w magistracie przedstawił specjalny raport, który dokładnie określał dotychczasowy poziom systemu wodno-kanalizacyjnego w mieście, jak i perspektywiczny rozwój na najbliższe lata: „Rückschau auf den Bau und die weitere Entwicklung der städtischen Wasserversorgungsanlage der Stadt Krenau”. W raporcie tym zaznaczono, iż cały system wodociągowy jest podzielony na trzy części: przepompownię (halę pomp), zbiornik wodny oraz sieć rurociągów. Zatem, jest to o tyle istotna informacja, że stan na 1941 r. był tożsamy z wyglądem całego systemu w Chrzanowie w okresie przedwojennym. W ciągu dwóch lat okupacji (1939-1941) Niemcy nie rozszerzyli systemu wodociągowego o kolejne części (np. łaźnie miejską). Wybudowali ok. 5,4 km nowej sieci, do 1941 r. zwiększono też liczbę hydrantów przeciwpożarowych do 46.
W powojennej rzeczywistości
Zakład Wodociągowo-Kanalizacyjny (1945-1955)
Po wojnie wodociągi miejskie wróciły pod kuratelę magistratu. Infrastruktura miejskich wodociągów w Chrzanowie pozostawała podobna do tej z okresu przedwojennego. Pomimo ciężkiej sytuacji ekonomicznej, gospodarczej, sanitarnej, a przede wszystkim społecznej, podjęto decyzję o kontynuacji rozbudowy całej sieci. W 1949 r. wykonano rurociąg w kierunku Chrzanowa-Kątów. W 1954 r. Wodociągi Miejskie przeszły pod bezpośrednią kuratelę Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Chrzanowie. Przed Zakładem Wodociągowo-Kanalizacyjnym stało wiele zadań, począwszy od inwentaryzacji całej sieci, bieżących remontów, jak i znaczącego problemu pobierania większych ilości wody bez zainstalowanych wodomierzy. Kwestia utrzymania czystości w mieście, mimo, że bezpośrednio związana z tym zakładem, przeszła do zadań nowego Zakładu Oczyszczania Miasta.
Niestety, mimo upływu 10 lat od zakończenia działań wojennych, nie przeprowadzono pełnej inwentaryzacji sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, przez co przykładowo, opóźnił się pilny remont rurociągu wodociągowego w ul. Stalingradzkiej (ul. Śląska) na odcinku 150 m, ani też nie dokonano specjalnego oznaczenia hydrantów i zasuw w ciągu sieci. Dużym problemem był brak zainstalowanych wodomierzy w Zakładzie Ceramicznym „Stella”, gdzie pobierano duże ilości wody, a rozliczano je ryczałtowo bez kontroli faktycznego zużycia.
Powiatowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (PPWiK)
1 stycznia 1956 r. zarządzeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chrzanowie powołano do życia przedsiębiorstwo pod nazwą Powiatowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. W zarządzeniu określono również obszar objęty działalnością zakładu, który poza Chrzanowem obejmował: Trzebinię, Sierszę, Myślachowice, Krzeszowice oraz Libiąż. Głównymi zadaniami była administracja, konserwacja, budowa oraz rozbudowa sieci wodociągowo-kanalizacyjnej w wyżej wymienionych miejscowościach. Na czele przedsiębiorstwa stanął dyrektor, mający odpowiednie pełnomocnictwa. Strukturalnie zwierzchni nadzór sprawował Minister Gospodarki Komunalnej, a bezpośredni Powiatowa Rada Narodowa w Chrzanowie.
Organizacyjnie PPWiK dzielił się na dwa główne piony: administracyjny oraz zakłady wodociągowe. Administracja miała własną siedzibę w budynku przy ul. Stara Huta 1. Natomiast ogół zakładów, czyli infrastruktura wodociągowo-kanalizacyjna in situ, w danych miejscowościach: w Chrzanowie, Trzebini, Libiążu wraz z Chełmkiem i Krzeszowicami. Chełmek, który pojawił się dopiero w powyższym zestawieniu, został przyłączony do PPWiK tuż przed oficjalnym rozpoczęciem jego działalności. Dodatkowo – dzięki istniejącej infrastrukturze – zaopatrywano w wodę również Babcie, Pogorzyce, Myślachowice, Sierszę, Gaj i Wodną. 1 marca 1961 r. przejęto istniejący wodociąg w Psarach wraz z ujęciem, z którego pobierano dla użytkowników 5 700 m3 /dobę, lecz już w 1962 r. przeszedł pod kuratelę miejscowej rady narodowej.
Jak wyglądała sytuacja „wodociągowa” w miejscowościach, które przeszły pod kuratelę PPWiK w 1956 r.? W Trzebini do 1935 r. wykonano jedynie 6,5 km wodociągów, a w kolejnych latach – aż do 1940 r.- tylko 1,2 km. Woda była pobierana z szybu „Andrzej” oraz szybu „Zbyszek”, które to ujęcia dawały kolejno 500 m3 i 1 500 m3 na dobę. Było to o ponad połowę mniej sieci rurociągowej oraz o ok. 800 m3 wody na dobę, niż w Chrzanowie. W Libiążu sytuacja była podobna, gdyż w latach 1936-40 wykonano jedynie 1,2 km sieci wodociągowej, która zasilana była z ujęć w kopalni „Janina”. W latach 1945-55 wykonano dodatkowe prace wodociągowe, które zwiększyly długość sieci do 7,76 km oraz położono wodociąg w Moczydle, który miał długość 1,81 km. Wydajność ujęcia w miejscowej kopalni na cele komunalne wynosiła 330 m3 na dobę.
Po wybudowaniu SUW „Trzebionka” – 3 listopada 1964 r. – główną siedzibę PPWiK przeniesiono do nowo wybudowanych pomieszczeń w Trzebionce i zmieniono na ten okres nazwę na: „Powiatowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie z siedzibą w Trzebini”. Była to jednak sytuacja przejściowa, gdyż w międzyczasie Powiatowe Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane przy współfinansowaniu PPWiK, wzniosło nowoczesny, dwupiętrowy gmach przy ul. Jagiellońskiej 8 w Chrzanowie, z przeznaczeniem na główną siedzibę chrzanowskiego przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Uroczyste otwarcie nastąpiło w 1968 r.
Chrzanowskie wodociągi zajmują tę siedzibę do dziś.
Jedną z pierwszych inwestycji, jakie zdecydowano się zrealizować w Chrzanowie było wykonanie w latach 1958-1963 nowego ujęcia wody wraz ze stacją uzdatniania w zachodniej części miasta. Było to spowodowane ponownym uruchomieniem kopalni „Matylda”, a co z tym idzie znacznym zmniejszeniem wydajności ujęcia wody w wykonanych przed 25 laty studniach artezyjskich. Dodatkowym aspektem był rokroczny wzrost zapotrzebowania na wodę w związku z szybkim rozwojem miasta.
Gdy w 1960 r. nastąpił gwałtowny zanik wody w studniach, dyrektor Stanisław Szramek wraz z kadrą zarządzającą, podjął decyzję o wykorzystywaniu wody z ujęcia w kopalni „Matylda” w Chrzanowie-Kątach. W trybie doraźnym na szybie zainstalowano dwie pompy OS 200, dzięki którym można było pobierać wodę, która musiała być uzdatniana w procesie chlorowania. Wybudowano też dwa zbiorniki na wodę oraz dwa rurociągi. Jeden o ø 400 mm łączący Stację na Kątach ze zbiornikami, a drugi o ø 500 mm na trasie od zbiorników do śródmieścia Chrzanowa. Otwarcie nowej Stacji Uzdatniania Wody w Chrzanowie-Kątach nastąpiło w 1963 r. i wraz z ujęciem w kopalni „Matylda” miała zdolność produkcyjną 12 m3 / minutę, czyli 17 280 m3 /dobę.
W 1964 r. wykonano bardzo istotną magistralę, tzw. wodociąg grupowy Chrzanów-Trzebinia, która umożliwiła przesył wody pomiędzy tymi dwoma miejscowościami. Przy okazji tej inwestycji wykonano dodatkowo 16 km wodociągu w samej Trzebini (m.in. dla osiedla ZOK), którą uruchomiono w 1965 r. Kolejnym etapem było wykonanie w 1965 r. specjalnego rurociągu Chrzanów-Libiąż. W 1968 r. wykonano ważny kolektor kanalizacji ogólnospławnej w ul. Oświęcimskiej. Nadszedł również czas na wybudowanie i uruchomienie kolejnej w mieście stacji pomp. W 1968 r. oddano do użytkowania bardzo istotną, z punktu widzenia przemysłu ziemi chrzanowskiej, stację pomp wody przemysłowej z zalewu Chechło. Wybudowana na miejscu starej i wyeksploatowanej, nowa stacja miała zdolność ok. 8 640 m3 /dobę, a połączono ją z oddaną do użytku cztery lata wcześniej Stacją Uzdatniania Wody „Trzebionka”.
Z prac kanalizacyjnych, w lutym 1975 r. wykonano I etap kanalizacji zbiorczej Chrzanów -Trzebinia, co zapoczątkowało powstanie grupowej oczyszczalni ścieków dla tych miejscowości. W 1960 r. przystąpiono do dużej inwestycji – rozpoczęto budowę nowej Stacji Uzdatniania Wody „Trzebionka” przy kopalni „Włodzimierz”, która przeznaczona była do obsługi całej gminy.
W latach 1960-1964 poza SUW „Trzebionka” powstały również zbiorniki w Lasowej Górze oraz rurociąg łączący wszystkie powyższe elementy. Inwestycja ta przyniosła wymierny efekt, gdyż ujęcie to miało zdolność 33 m3 /minutę (47 520 m3 /dobę), z których 8 m3 wody (11 520 m3) było uzdatnione i zdatne do picia.
W listopadzie 1971 r. oddano do użytku oczyszczalnię ścieków w Sierszy, którą PPWiK wybudowało wspólnie z KWK „Siersza” za kwotę 5,6 mln zł. Był to pierwszy etap wykonany w części mechanicznej, którą następnie rozszerzono o część biologiczną.
W gminie Libiąż inwestycje ruszyły w 1961 r., a pierwszą była budowa wodociągu grupowego Libiąż -Chełmek, dzięki któremu umożliwiono zaopatrzenie w wodę zarówno mieszkańców, jak i zakłady przemysłowe. Ujęcie wody znajdowało się w szybie kopalni „Janina” w Libiążu. Był to dopiero początek inwestycji w gminie Libiąż, gdyż kolejnym dużym przedsięwzięciem PPWiK było wzniesienie hydroforni oraz uruchomienie nieczynnego zbiornika na terenie KWK „Janina”. Prace te sfinalizowano w 1972 r. i dzięki nim w zbiornikach magazynowano wodę odpompowaną z kopalni w ilości 1 300 m3 /dobę. Nie zaniedbywano też sieci kanalizacyjnej i w 1972 r. ukończono budowę oczyszczalni ścieków dla Libiąża za ok 10 mln zł. Oczyszczalnia ta pozwalała zarówno na mechaniczne, jak i biologiczne oczyszczanie nieczystości.
W pierwszym roku działalności (1956) PPWiK w Chrzanowie dysponowało 87 km wodociągów oraz 19 km kanalizacji (w dziesięciu miejscowościach), dzięki którym do 4 224 odbiorców dostarczono 3 524 000 m3 wody. W ciągu pięciu lat zwiększono długość do 147 km sieci wodociągowej oraz 38 km sieci kanalizacyjnej, w trzynastu miejscowościach: Chrzanów, Trzebinia, Wodna, Siersza, Libiąż, Chełmek, Nowa Góra, Myślachowice, Pogorzyce, Młoszowa, Babice, Psary i Jeleń (spadek długości sieci wodociągowej o 42 km w 1962 r. nie jest wynikiem zaniedbania lub zniszczenia rurociągu, lecz efektem wynikającym wprost z decyzji PPRN w Chrzanowie, na mocy której wodociągi z Babic, Nowej Góry, Psar i Pogorzyc zostały scedowane na barki Gromadzkich Rad Narodowych). Dzięki rozwojowi sieci wodociągowej i wzrastającemu zapotrzebowaniu na wodę, zarówno w gospodarstwach domowych, jak i szczególnie w przemyśle, spowodowało znaczny skok w ilości produkowanej i sprzedawanej wody. Na początku działalności było to nieco ponad 3,5 mln m3, a po dziesięciu latach (1966 r.) wynik ten został pomnożony raz trzy, by w ostatnim roku działalności PPWiK (1975 r) stał się siedmiokrotnością wyniku osiągając 23 599 000 m3 wody. Dobowa produkcja wody rosła z roku na rok, a PPWiK mocno oddziaływał nie tylko na sytuację w powiecie chrzanowskim, ale również sąsiednie powiaty i gminy. Od 1965 r. PPWiK w Chrzanowie przypadł zaszczyt pełnienia funkcji „Przedsiębiorstwa Patronackiego” dla trzynastu innych wodociągów, a dokładnie w: Jaworznie, Żywcu, Oświęcimiu, Kętach, Brzeszczach, Sułkowicach, Krzeszowicach, Olkuszu, Andrychowie, Makowie, Jordanowie, Myślenicach i Proszowicach. Była to wielka nobilitacja, ale i obowiązek, dlatego też w stosunkowo szybkim tempie (w dn. 3 lipca 1965 r) otwarto specjalny magazyn na materiały dla potrzeb powyższych wodociągów, które zostały objęte patronatem.
Nowatorski sposób zarządzania przedsiębiorstwem był przez szereg lat wielokrotnie doceniany i nagradzany wieloma nagrodami na szczeblu ogólnopolskim. W 1959 r. PPWiK zajęło I miejsce w Polsce, w grupie średnich przedsiębiorstw wodociągowych za wybitną działalność w 1958 r. Kolejna nagroda, również w tej samej kategorii została przyznana za osiągnięcia w 1963 r., lecz tym razem było to II miejsce w klasyfikacji ogólnopolskiej. W 1969 r. za bardzo wysokie wyniki techniczno-ekonomiczne PPWiK w Chrzanowie otrzymał I miejsce na szczeblu wojewódzkim we współzawodnictwie przedsiębiorstw wodociągowych województwa krakowskiego. Rok 1971 był niezwykle obfity w przyznane nagrody i wyróżnienia dla PPWiK, a po piętnastu latach działalności zostało 4 czerwca 1971 r. odznaczone Złotą Odznaką za zasług dla Województwa Krakowskiego. Kolejne wyróżnienia przyznane w tym roku to nagrody za wyniki zakładu w roku 1970. Wówczas PPWiK zajęło dwa I miejsca – zarówno w skali ogólnopolskiej, jak i wojewódzkiej, a nagrody pieniężne przyznano z Ministerstwa Gospodarki Komunalnej oraz Wojewódzkiego Zrzeszenia Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Krakowie. W 1972 r. przedsiębiorstwo zostało docenione, choć nieco niżej niż w latach wcześniejszych, gdyż zajęło III miejsce wśród wojewódzkich przedsiębiorstw wodociągowych.
W 1973 r., wynik został poprawiony i przedsiębiorstwo zajęło II miejsce w skali kraju i I w skali województwa. Były to ostatnie wyróżnienia przyznane chrzanowskiemu przedsiębiorstwu przed jego likwidacją w 1975 r.
PWiK oraz WPWiK Zakład nr 16 w Chrzanowie
W myśl reformy administracyjnej z dn. 28 maja 1975 r. oraz rozporządzenia z dn. 30 maja tegoż roku Chrzanów, Trzebinia oraz Libiąż przeszły pod kuratelę nowoutworzonego województwa katowickiego. Natomiast Chełmek do województwa bielsko bialskiego, a Krzeszowice pozostały w województwie krakowskim. Wszystkie dotychczasowe zadania powiatów, w tym prowadzenie różnych przedsiębiorstw, przechodziły na rady miejskie lub pod nadzór wojewody.
W tym momencie formalnie przestało również istnieć „Powiatowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie” i od dn. 1 lipca 1975 r. funkcjonowało pod zmienioną nazwą „Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie”, przechodząc spod nadzoru Wojewódzkiego Zrzeszenia Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Krakowie pod odpowiednik tego zrzeszenia w Katowicach. Tym samym, wodociągi krzeszowickie przeszły pod zarząd Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Krakowie, a wodociągi chełmeckie pod Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Bielsku, Zakład nr 3 w Oświęcimiu.
Od 1 stycznia 1976 r. chrzanowskie wodociągi włączono do nowoutworzonego Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach. Chrzanowskie wodociągi otrzymały numer 16, a ich pełna nazwa odtąd brzmiała: „Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach, Zakład nr 16 w Chrzanowie”.
Stan infrastrukturalny na koniec 1975 r. przedstawiał się następująco: na rzecz innych podmiotów przedsiębiorstwo straciło ok. 65 km sieci wodociągowej oraz 12 km sieci kanalizacyjnej, posiadając 531 km rurociągu doprowadzającego wodę oraz 69 km odprowadzającego nieczystości. Wydajność ujęć wody pitnej to ok. 36 642 m3 na dobę a wody na cele przemysłowe 42 480 m3 /dobę, co jednocześnie przełożyło się na sprzedaż 23 599 000 m3 wody.
Mimo zmian administracyjnych rozrastający się w szybkim tempie Chrzanów musiał być odpowiednio zabezpieczony w dostawę wody. W 1975 r. wykonano magistralę wodociągową na teren powstającego w Chrzanowie tzw. „Nowego Szpitala”. W 1981 r. wznowiono prace nad wykonaniem głównego rurociągu z połączeniem ujęcia wody na terenie kopalni dolomitu „Żelatowa”. Już w 1985 r. włączono do stałej eksploatacji studnie głębinowe oznaczone Ż1, Ż2 i Ż3 dla pompowania wód w kopalni „Żelatowa”. Ujęcia te miały wydolność 7 440 m3 /dobę, która to woda pitna była wprost tłoczona do istniejącej już sieci wodociągowej Chrzanów -Libiąż. W 1976 r. wykonano II etap budowy kolektorów kanalizacji zbiorczej dla Chrzanowa i Trzebini, który zapoczątkowano w poprzednim roku. Cała inwestycja kontynuowana w kolejnym roku zakończyła się w grudniu 1978 r. oddaniem do eksploatacji Grupowej Oczyszczalni Ścieków. Tym samym inwestycja rozpoczęta w 1975 r., w ciągu trzech lat zabezpieczyła Chrzanów i Trzebinię pod względem odprowadzania i oczyszczania nieczystości.
1 października 1978 r. WPWiK Zakład nr 16, przyjął pod swą pieczę wodociągi w Bolęcinie i Płazie. Poza rurociągiem składały się na nie studnie głębinowe w Bolęcinie o łącznej wydajności ok. 1 680 m3 /dobę, pompownia oraz budynek warsztatu brygady obsługi, a w Płazie hydrofornia oraz zbiorniki wyrównawcze. Kolejne przejęcia nastąpiły w 1979 r., kiedy to przekazano wodociąg wiejski Pogorzyce-Źrebce wraz z ujęciem wody o wydajności ok. 22 m3 /dobę.
Jedną z najważniejszych inwestycji w gminie Trzebinia była studnia głębinowa uruchomiona w 1976 r. w Sierszy, co zwiększyło możliwości zakładu w produkcji wody pitnej o ok. 8 000 m3 /dobę. Z kolei w 1979 r. powstała magistrala wodociągowa o długości 4 235 m. Sieci wodociągów wiejskich w Psarach, Płokach i Lgocie, o łącznej długości 16,1 km, zostały przejęte przez zakład 1 stycznia 1980 r. Przejęto także wodociągi w Pogorzycach, które łącznie miały wydajność 274 m3 /dobę. Kolejne włączenia do zakładu chrzanowskiego nastąpiły w 1983 r., kiedy to przejęto sieci wsi Karniowice i Dulowa. Dzięki temu możliwe było zagospodarowanie źródła w Karniowicach tzw. „Biały Dół”, z którego woda od 1984 r. skierowana została na potrzeby Karniowic i Dulowej. Tym samym rozwiązano palący problem zapotrzebowania wody dla mieszkańców tych miejscowości. Dodatkowo w 1984 r. uruchomiono ujęcie w studniach głębinowych w Bolęcinie o numerach S1 oraz S2, jak i zagospodarowano i włączono do całej infrastruktury źródło w Płokach.
Stosunkowo najmniej udało się osiągnąć w gminie Libiąż. Najważniejszą inwestycją było wykonanie w 1984 r. rurociągu o długości 273 m, który połączył kopalnię „Janina II” z siecią wodociągową.
W okresie WPWiK długość sieci wodociągowej sukcesywnie wzrastała, choć nie aż tak szybko, jak w latach wcześniejszych. W ciągu dziesięciu lat zwiększyła się niemal dwukrotnie – z 467 km do 704 km. Kwestia kanalizacji wyglądała podobnie i zwiększyła się z 60 km do 104 km. Jednak nie ilość, a jakość połączeń była tu najważniejsza. W tym czasie wykonano główne magistrale wodociągowo-kanalizacyjne na linii Chrzanów -Libiąż oraz Chrzanów -Trzebinia, które znacząco polepszały użytkowanie wody, zarówno dla indywidualnych odbiorców, jak i dużych zakładów przemysłowych.
Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie (1991-1993)
Decyzją Wojewody Katowickiego z dn. 4 lipca 1991 r. dotychczasowe „Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach” zostało podzielone. 31 lipca 1991 r. wydzielono dziewiętnaście odrębnych przedsiębiorstw państwowych, w tym Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie. Był to krótki, gdyż jedynie dwuletni, okres w historii, jednak nie mniej intensywny w rozwoju działalności, co poprzednie.
Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie było i jest utrzymywane z wpłat trzech gmin: Chrzanowa, Trzebini i Libiąża oraz opłat wnoszonych przez użytkowników wszystkich sieci wodociągowo-kanalizacyjnych na ich terenie.
Kolejne decyzje dotyczyły dokończenia rozpoczętych działań zmierzających do modernizacji i rozbudowy infrastruktury, głównie wodociągowej. Do końca czerwca 1992 r. wykonano nową magistralę od Stacji Uzdatniania Wody w Chrzanowie – Kątach do Oczyszczalni Ścieków. Dzięki tej inwestycji udało się zamknąć chrzanowski „pierścień” miejskiego rurociągu oraz osiągnąć pełne wykorzystanie ujęcia „Żelatowa”, kosztem stopniowej rezygnacji z ujęcia „Włodzimierz” (tereny kopalni „Matylda”), gdzie miała znajdować się woda gorszej jakości. Zadanie to było integralną częścią zamysłu, pozwalającego na współdziałanie z układem zasilnia w Trzebini i Libiążu. Uruchomienie tego odcinka zbiegło się planowo w czasie z otwarciem nowego ujęcia wody na terenie kopalni „Janina” w Libiążu – „Janina II”. Libiąskie ujęcie uruchomione pod koniec września 1992 r., zabezpieczało w pełni potrzeby tej miejscowości, a dzięki temu odciążało ujęcie „Żelatowa”, które razem z „Włodzimierzem”, od dn. 1 października 1992 r. mogło rozpocząć zaopatrywanie w wodę wyłącznie mieszkańców Chrzanowa.
Z rozwiązań stosowanych w RPWiK w Chrzanowie dużą inspirację czerpali przedstawiciele zagranicznych miast partnerskich. W maju 1993 r. gościł w mieście przedstawiciel firmy wodociągowo-kanalizacyjnej na północną Francję, Belgię, Anglię oraz Niemcy J. Peroni. Bezpośrednio u dyrektora RPWiK Emila Tobolskiego dowiadywał się o innowacjach i sposobach efektywnego gospodarowania wodą na tak dużym obszarze.
RPWiK Spółka z o.o. i Wodociągi Chrzanowskie
Kolejny rozdział w dziejach wodociągów chrzanowskich formalnie rozpoczął się 14 października 1993 r.
w Kancelarii Notarialnej w Krzeszowicach. Wówczas to powołano do życia „Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Spółka z o.o.”, którego założycielem i jednocześnie jedynym udziałowcem jest Związek Międzygminny „Gospodarka Komunalna” z siedzibą w Chrzanowie (dawniej Międzygminny Związek Chrzanowa, Libiąża i Trzebini „Gospodarka Komunalna”).
Zarząd Spółki jeszcze w listopadzie 1993 r. poinformował Związek Międzygminny, że według planów rok 1994 pod względem sprzedażowym będzie podobny do 1993 r., a wielkość sprzedaży wody oszacowana została na 11,5 mln m3.
W październiku 1993 r. Komisja Budownictwa i Gospodarki Komunalnej Rady Miejskiej w Chrzanowie wystąpiła z wnioskiem o przystąpieniu do realizacji infrastruktury kanalizacyjnej osiedla Wrzosowa oraz o opracowanie projektu kanalizacji zachodniej części miasta. W magistracie próbowano odnaleźć środki, które planowano przeznaczyć głównie na dalszą kanalizację miasta. Najpilniejsze było wykonanie kanalizacji dla dzielnicy Kościelec, osiedla Wrzosowa, dzielnicy Kąty, Starej Huty oraz Kroczymiecha. Dlatego w 1994 r. zaplanowano skanalizować ul. Borowcową „A”, jako część inwestycji „Kolektor Borowcowa B” do ul. Szpitalnej, oraz w tej ulicy wykonać kolektor. Kolektor ten został wykonany jako ogólnospławny o łącznej długość 1 944,5 m i ø 1 400-1 200 mm za kwotę ok. 30 000 000 000 zł.
Do powstałej pod koniec lat 80. XX w. Grupowej Oczyszczalni Ścieków w Chrzanowie, sprawiono własnym sumptem specjalistyczną prasę do odwadniania osadów firmy „Roediger”. Inwestycja była bardzo korzystna dla przedsiębiorstwa i mieszkańców, gdyż pozwoliła na zlikwidowanie uciążliwych dla środowiska laguny i rozlewiska, gdzie osad był odwadniany i suszony.
Warto też odnotować, że ostatniej dekadzie XX w. udało się skomputeryzować wodociągi poprzez wdrożenie systemu Net-GRAF, dedykowanemu dla służb zajmujących się sieciami wodociągowo-kanalizacyjnymi.
1 stycznia 1999 r. Chrzanów powrócił pod kuratelę Krakowa, do województwa małopolskiego. Starania o niektóre inwestycje należało rozpocząć od nowa.
W niecały rok później, w dn. 30 września 2002 r. stosowną uchwałą przyjęto Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Spółka z o.o. w Chrzanowie, który obowiązywał na obszarze trzech gmin (Chrzanowa, Libiąża i Trzebini).
11 lipca 2002 r. RPWiK Sp. z o.o. wystąpiło z wnioskiem do Zarządu Międzygminnego Związku Chrzanowa, Libiąża, Trzebini „Gospodarka Komunalna” w Chrzanowie, o udzielenie zezwolenia na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Pozytywna decyzja została udzielona w kolejnym kwartale z datą pod dn. 21 listopada 2002 r. na czas nieograniczony.
Fundusz Spójności
W 2004 r. chrzanowskie przedsiębiorstwo z sukcesem aplikowało o przyznanie środków z Europejskiego Funduszu Spójności, dzięki któremu, w ramach projektu „Gospodarka wodna w Chrzanowie” za kwotę
134 591 376,63 zł wykonano 164,3 km sieci kanalizacyjnej (151,6 km kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej, 12,7 km kanalizacji tłocznej), 45,5 km magistral wodociągowych, w tym magistralę GPW (zbiornik Dziećkowice – Chrzanów) o długości 14 km, 13 przepompowni ścieków, 3 zbiorniki (o pojemności 2 500 m3 każdy) oraz zmodernizowano i rozbudowano oczyszczalnie ścieków „Libiąż B”. Było to największe przedsięwzięcie inwestycyjne w historii wodociągów chrzanowskich.
Dzięki tej inwestycji 6 257 gospodarstw domowych otrzymało możliwość włączenia się do kanalizacji. W gminie Trzebinia było to 3 615, w gminie Chrzanów 2 096, a w gminie Libiąż 546. Zadanie zostało wykonane również w trosce o ochronę środowiska naturalnego – wzmocniono opiekę nad zasobami Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 452, który stanowi jedno ze źródeł wody pitnej dla Chrzanowa i okolicznych gmin.
Dużym sukcesem stało się także otrzymanie przez Laboratorium Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w 2010 r. Certyfikatu Akredytacji PCA Nr AB 1191. Dokument ten oznacza m.in., że badania przeprowadzane w laboratorium są bezstronne i niezwykle wiarygodne.
W 2019 r. spółka Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie oficjalnie zmieniła nazwę na Wodociągi Chrzanowskie.
